Sağlıklı Yaşam ve Agro-Kütüphane Zirvesi

Facebook'ta paylaş Twitter'da paylaş Pinterest'te paylaş

Tarih 26 Şubat 2025 | Saat 10:00-16:00 | 172 Nolu Salon

Tohum : İnsanlık Tarihinde Bir Dönüm NoktasıTohum, insanlık tarihinin en önemli unsurlarından biridir. Ancak, son yıllarda “İnsan mı tohumu evcilleştirdi, yoksa tohum mu insanı evcilleştirdi?” sorusu, güncel tartışmaların merkezinde yer almaktadır.

Bu soru, insanlığın avcı-toplayıcılıktan tarım toplumuna geçiş sürecini yeniden değerlendirmemizi sağlamaktadır. Bu sunumun başında kısaca, tarım devriminin kökenleri, tohumun evcilleştirilmesi ve günümüzde tohumun küresel önemi üzerinde durulacaktır. Devamında ise Agro-Kütüphane Projesi ele alınacaktır.

Tarım Devrimi: Mucize mi, Aldatmaca mı?

Tarım Devrimi, insanlık tarihinin en kritik dönüm noktalarından biridir. Ancak, bu devrim hakkında iki farklı görüş bulunmaktadır:

Mucize Olarak Tarım Devrimi:Bazı araştırmacılar, tarımın insanlığa istikrarlı bir besin kaynağı sağladığını ve uygarlıkların temelini attığını savunmaktadır.
Aldatmaca Olarak Tarım Devrimi:Yuval Noah Harari gibi bazı düşünürler, tarım devriminin insanları daha fazla çalışmaya ve daha az özgürlüğe mahkum ettiğini, dolayısıyla “tarihin en büyük aldatmacası” olduğunu iddia etmektedir.

Bu tartışmalar, tarımın insanlık üzerindeki etkilerini yeniden düşünmemizi sağlamaktadır. İnsanlığın tarıma geçişi ve bitkilerin evcilleştirilmesi, tarihin en önemli dönüm noktalarından biridir. Bu süreç, yaklaşık 12.000 yıl önce başlayan ve “Tarım Devrimi” veya “Neolitik Devrim” olarak adlandırılan bir dizi değişiklikle gerçekleşti.

1.1. Avcı-Toplayıcılıktan Yerleşik Hayata Geçiş
İnsanlar, milyonlarca yıl boyunca avcı-toplayıcı olarak yaşadı. Bu dönemde insanlar, doğada buldukları bitkileri topluyor ve avladıkları hayvanlarla besleniyorlardı.
Ancak, iklim değişiklikleri ve nüfus artışı gibi faktörler, insanları daha istikrarlı
bir besin kaynağı arayışına itti.

1.2. Bitkilerin Evcilleştirilmesi
Bitkilerin evcilleştirilmesi, insanların belirli bitki türlerini seçerek yetiştirmeye başlamasıyla gerçekleşti. Bu süreç, doğal olarak yetişen bitkilerin tohumlarının toplanıp ekilmesi ve zamanla daha verimli, daha büyük tohumlu veya daha lezzetli bitkilerin seçilmesiyle başladı. Örneğin, buğday, arpa, mercimek ve nohut gibi bitkiler, Bereketli Hilal bölgesinde (günümüzde Orta Doğu’da) evcilleştirilen ilk bitkiler arasındaydı.

1.3. Tarım Devrimi’nin Nedenleri
Tarım Devrimi’nin gerçekleşmesinin birkaç temel nedeni vardır:
İklim Değişiklikleri: Son Buzul Çağı’nın sona ermesiyle birlikte iklim koşulları tarım için daha elverişli hale geldi.
Nüfus Artışı: Avcı-toplayıcı toplulukların nüfusu arttıkça, doğal kaynaklar üzerindeki baskı da arttı. Bu durum, daha istikrarlı bir besin kaynağı ihtiyacını doğurdu.
Bitki ve Hayvanların Davranışları: Bazı bitki ve hayvan türleri, insanların kontrolü altında daha verimli hale geldi. Örneğin, buğday ve arpa gibi bitkiler, tohumlarını dökmeden olgunlaşma eğilimi gösterdikleri için kolayca hasat edilebiliyordu.

1.4. Bereketli Hilal ve Tarımın Yayılışı
Tarım, ilk olarak Bereketli Hilal olarak adlandırılan bölgede (günümüzde Irak, Suriye, Lübnan, İsrail, Ürdün ve Türkiye’nin bir kısmını kapsayan bölge) başladı. Bu bölge, tarım için uygun iklim koşullarına ve çeşitli bitki türlerine sahipti. Tarım, buradan dünyanın diğer bölgelerine yayıldı. Örneğin, Çin’de pirinç ve darı, Orta Amerika’da mısır ve fasulye, And Dağları’nda patates gibi bitkiler evcilleştirildi.

1.5. Tarımın Sonuçları Tarım Devrimi, insanlık tarihinde köklü değişikliklere neden oldu:
• Yerleşik Hayat: Tarım, insanların yerleşik hayata geçmesine ve köyler, kasabalar kurmasına neden oldu.
• Nüfus Artışı: Tarım, daha fazla besin üretilmesini sağladı ve bu da nüfusun artmasına yol açtı.
• Sosyal Yapıda Değişim: Tarım toplumları, daha karmaşık sosyal yapılar ve hiyerarşiler geliştirdi.
• Teknolojik Gelişmeler: Tarım, alet ve ekipmanların geliştirilmesini teşvik etti.

1.6. Günümüze Uzanan Yolculuk Tarım, binlerce yıl boyunca gelişerek modern tarım tekniklerine ulaştı. Günümüzde tarım, insanlığın temel besin kaynağı olmaya devam ediyor. Ancak, tarımın çevresel etkileri ve sürdürülebilirlik sorunları, gelecekte tarımın nasıl şekilleneceği konusunda önemli soruları gündeme getiriyor.
Tarımın başlangıcı, tohum ve bitkilerin evcilleştirilmesi, insanlık tarihinin en önemli adımlarından biridir. Bu süreç, insanların doğayla olan ilişkisini kökten değiştirmiş ve modern uygarlığın temellerini atmıştır.

Buğdayın Evcilleştirilmesi: İnsan mı, Buğday mı?

Buğday, insanlık tarafından evcilleştirilen ilk bitkilerden biridir. Ancak, bu süreçte kimin kimi evcilleştirdiği konusu tartışmalıdır:

Genetik Bulgular: Son araştırmalar, evcilleştirilmiş buğdayın (Triticum monococcum) ilk olarak Göbeklitepe’ye yakın Karaca Dağ’da ortaya çıktığını göstermektedir. Bu bulgu, buğdayın evcilleştirilmesi ile yerleşik yaşam arasında güçlü bir bağ olduğunu düşündürmektedir.

Göbeklitepe ve Tarım İlişkisi: Göbeklitepe’deki dini yapıların inşası, büyük bir iş gücü ve besin kaynağı gerektirmiştir. Bu durum, avcı-toplayıcı toplulukların yabani buğday toplamaktan yoğun tarıma geçiş yapmasını tetiklemiş olabilir. Dolayısıyla, buğdayın evcilleştirilmesi, insanların yerleşik hayata geçişini hızlandıran bir faktör olarak görülebilir.

Tohumun Günümüzdeki Önemi

Tohum, binlerce yıl önce olduğu gibi bugün de insanlık için hayati bir öneme sahiptir. Ancak, modern dünyada tohumun kontrolü, gıda güvenliği ve ulusal bağımsızlık açısından kritik bir konu haline gelmiştir:

Gıda Güvenliği ve Bağımsızlık: Tohum, bir ülkenin gıda güvencesini sağlamak için vazgeçilmez bir kaynaktır. Gıdaya yönelik yaptırımlar ve ticaret savaşları, tohumun stratejik önemini daha da artırmaktadır.
Küresel Tohum Pazarı: 2018 verilerine göre, dünya tohum ticaretinin değeri 60 milyar doları aşmıştır. Bu pazarın %60’ı, dört küresel firma tarafından kontrol edilmektedir. Örneğin, Bayer’in Monsanto’yu 66 milyar dolara satın alması, tohum endüstrisindeki konsolidasyonun en çarpıcı örneklerinden biridir.
Endüstriyel Tarımın Etkileri: Küresel tarım tekelleri, endüstriyel tarımı dayatarak köylülerin, ekolojinin ve insan sağlığının aleyhine bir sistem oluşturmaktadır. Bu durum, sürdürülebilir tarım modellerine olan ihtiyacı artırmaktadır.

Alternatif Tarım Modelleri
Küresel tarım tekellerinin dayattığı endüstriyel tarım modeline karşı, köylü tarımı ve agroekolojik yaklaşımlar önemli bir alternatif olarak öne çıkmaktadır:

Köylü Tarımı: Bilgi paylaşımına, dayanışmaya ve geleneksel bilgeliğe dayalı köylü tarımı, sürdürülebilir ve adil bir gıda sistemi sunmaktadır.
Agroekoloji: Ekolojik prensiplere dayanan agroekolojik tarım, hem çevresel hem de sosyal açıdan daha dengeli bir tarım modeli önermektedir.

Tohum, insanlık tarihinin şekillenmesinde kilit bir rol oynamıştır. Ancak, günümüzde tohumun kontrolü, gıda güvenliği ve ulusal bağımsızlık açısından büyük bir mücadele alanı haline gelmiştir. Küresel tarım tekellerinin dayattığı endüstriyel tarım modeline karşı, köylü tarımı ve agroekolojik yaklaşımlar, sürdürülebilir bir gelecek için umut vaat etmektedir. Tohumu kontrol eden, gıdayı; gıdayı kontrol eden, dünyayı kontrol eder. Bu nedenle, tohumun geleceği, insanlığın geleceğiyle doğrudan bağlantılıdır.

Kaynakça
Yıldırım Ali E. (2021) İstanbul, İthalat Siyaset ve Rant Kıskacında Tarım.
Harari, Y. N. (2014). Sapiens: A Brief History of Humankind.
Weiss, E., & Zohary, D. (2011). The Neolithic Southwest Asian Founder Crops.
FAO (2018). The State of Food Security and Nutrition in the World.
ETC Group (2018). Who Will Control the Food System?

AGRO-KÜTÜPHANE PROJESİ
Buraya kadar tohumun tarihsel ve güncel önemini anlamak için bir çerçeve sunmayı amaçladık. İçeriğin devamında ise Türkiye’nin ilk Biosphere Sürdürülebilir Müze Sertifikasına sahip yapısı olan Rami Kütüphanesi’nde hayata geçirilecek olan AGRO-KÜTÜPHANE Projesine yer vereceğiz.

AGRO-KÜTÜPHANE
(Kültürel Miras Bahçesi Kütüphanesi)

Toplumsal farkındalık ve fayda yaklaşımıyla yerel kültürel mirasla ülkemizde yetişen aromatik bitki türlerini tanıtan kütüphane modülleri ve kiosk kitaplıklarda basılı-dijital materyallerin, tohum ve fidanların da içinde olduğu, yeni nesil bahçecilik geleneklerini de anlatan kapalı bir alan, Rami Kütüphanesi idari binası karşısında yer alan aşağıdaki lokasyonda hazırlanacaktır.

Agro-Kütüphane Poje Alanı 50m2 (Tarım, doğa ve sürdürülebilirlik için bir kaynak merkezi)

Agro-Kütüphane ile, kütüphanenin hizmet ettiği topluluğa daha sürdürülebilir bir yaşam için gereken teorik bilgi ve araçları sunarken aynı zamanda bu bilgilerin nitelikli uygulamalarla daha kalıcı etkiler yaratmasını amaçlıyoruz.

Kütüphane mülkü içinde bulunan bir arsada proje planlanarak alt bahçelere ayrılıyor. Bu alanlar ve alt bahçelerinde yetiştirilen tohum ve fideler; tıpkı kitapların ödünç verilmesi gibi kütüphane hizmeti alan topluluğa bu alanların kullanımı açılıyor. Burada yer sağlamakla kalmıyor, tohumundan fidanına, diğer tarımsal malzeme ve eğitim destekleri sunulacaktır. İnsanlara yerel tohumların tamamı ve lavanta, kekik, adaçayı, altınotu, anason, biberiye, çörekotu, ekinezya, gül (yağ gülü), kantaron, kapari, mercan köşk, papatya, fesleğen, rezene, sahlep, safran, stevia, sumak gibi aromatik bitkilere dair içerikler, fidan ve ürünlerin yer aldığı stand ve mödül kitaplıklar yer alacaktır. Yerel bitki türleri ve onların tarihsel önemi hakkında bilgi veren bir sergi alanı. Geleneksel tarım yöntemlerinin tanıtıldığı alanlar ve bu yöntemlerin çevreye katkıları anlatılarak farkındalık ve toplumsal faydanın arttırılmasına yönelik faaliyetlere yer verilecektir.

Kütüphanenin Sağlayacağı Destekler

TOHUM VE FİDAN DESTEKLERİ
ESANSİYEL VE SOĞUK SIKIM YAĞ ÜRETME DESTEĞİ
KOMPOST VE ORGANİK GÜBRE ALANI
ARAÇ GEREÇ DEPO DESTEĞİ
SÜRDÜRÜLEBİLİR TARIM ATÖLYELERİ
KİTAP, BROŞUR VE DİJİTAL MATERYALLER
KAMP VE EĞİTİM ATÖLYE LERİ
TÜKETME ÜRET YAKLAŞIMIYLA TOPLUMSAL FAYDA SAĞLANMASI
SOSYAL TOPLULUK VE NETWORK SAĞLANMASI

Ekolojik ve Sürdürülebilir Bahçecilik Eğitimleri
Katılımcılara köy bahçesi kurmanın inceliklerini öğreten, şehirdeki bireylerin kendi bahçelerini kurmalarını teşvik ederek ekolojik bahçeciliğin, biyoçeşitliliğin korunmasına nasıl katkıda bulunabileceği konusunda eğitimler verilecektir. Şehirde küçük alanlarda verimli bahçeler oluşturmanın yollarını gösteren Pratik eğitimler.Toprak testi ve gübreleme teknikleri hakkında eğitimler.Bahçe tasarımı üzerine söyleşiler. Kompost yapımı ve organik tarım tekniklerinin anlatıldığı seminerler. Suyun verimli kullanımı, doğal gübreleme ve zararlılarla biyolojik mücadele üzerine atölyeler yapılacak. Ekosistem dostu bahçecilik uygulamaları ile ilgili bilgi veren standlar yer alacaktır.

Çocuklar İçin Bahçe Eğitimi
Çocuklara yönelik, doğayı tanımalarına ve çevre bilinci kazanmalarına yardımcı olacak etkinlikler. Çocuklar için minik bahçeler oluşturma (örneğin, minik saksılarda çiçek ekimi). Bahçe oyunları ve eğlenceli yarışmalar. Yerel bitkiler, tarım ve tohumlar hakkında hikayeler anlatan film, oyun ve gezi aktiviteleri. Tohum, kuş gözlem ve mevsim cemreleri, kompost ve bitkisel doğal obje üretim atölyeleri.

Kültürel Miras Tohumlarıyla Bahçecilik Sergisi
Her bölgenin veya kültürün kendine özgü yetiştirdiği bitkilerle ilgili bir sergi düzenlemek. Geleneksel ve yerel tohumlar ile oluşturulmuş bir bahçe alanı.Katılımcılara bu tohumları nasıl temin edebileceklerini ve koruyabileceklerini anlatan bilgiler. Yerel tohumları yetiştiren çiftçilerin veya uzmanların konuk olduğu paneller düzenlenecektir.

Doğa ile Sanat Buluşması: Bahçe Tasarımı ve Düzenlemesi
Bahçe tasarımının estetik yönüyle ilgilenen bir proje. Katılımcılar, doğal malzemelerle sanatsal bahçe düzenlemeleri yapabilirler. Bahçelerde doğal malzemelerle yapılan sanat eserleri (taşlardan yapılmış heykeller, kuru çiçeklerle yapılmış duvar süsleri vb.) çeşitli bitki türleri ve doğal objelerle yapılacak peyzaj çalışmaları.

Yağ Sıkım ve Üretim Atölyeleri
Kütüphane bünyesinde, mütevazı bir konseptte kurulacak, atölye eğitimleri de verecek ve ayrıca İstanbul şehri ile civarından gelecek talepleri de karşılayacak soğuk sıkım, distilasyon ve maserasyon yapabilecek kaabiliyette atölye oluşturularak faaliyetinin sürdürülmesi. Bu atölyelerde sunulacak faaliyetlerin yanısıra, kütüphaneye kısmi de olsa gelir getirici bir unsur sağlanması planlanmaktadır.

Neden Agro-Kütüphane?
• Yarınımız olan çocukların tohum, tarım ve sürdülebilirlik algısını arttırmak.
• Tarım ve doğa alanında bilgiye erişimi kolaylaştırmak.
• Sürdürülebilir bahçe ve tarım yöntemlerini yaygınlaştırmak.
• Ürün yetiştirmek ve paylaşmak.
• Tarım ve gıda okuryazarlığı konusunda farkındalık yaratmak.
• Her yaştan bireylere sunulan tamamen ücretsiz bir projedir.
• Bütün projede merkeze alınan en önemli olgu olarak kullanılan
tohumun, gübrenin ve uygulamaların tamamen ORGANİK olmasıdır.

Agro-Kütüphane Uygulamaları
ABD başta olmak üzere dünyada hayata geçirilen geliştirilmiş örnekler yanında, ülkemizde kurulan ilk Agro-Kütüphane, Uşak’ın Banaz ilçesinde faaliyete geçti. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) işbirliği ve Kütüp-Anne Platformu’nun girişimiyle hayata geçirilen Türkiye’nin ilk Agro (Tarım) Kütüphanesi, Uşak’ın Banaz İlçesi’nde kuruldu. Bu proje, Birleşmiş Milletler Sosyal İnovasyon Destek Programı çerçevesinde 422 proje arasından seçilerek desteklenmeye değer bulundu. Projenin akademik danışmanlığını İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi (İKÇÜ) Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Mehmet Ali Akkaya üstlendi.

Agro Kütüphane, dünyada 34 ülkede bulunan ve Türkiye’de Birleşmiş Milletler Destek Programı’ndan alınan hibe ile hayata geçirilen ilk örnek olma özelliği taşıyor. Proje kapsamında, Banaz İlçe Halk Kütüphanesi’nin mevcut binası iyileştirilerek doğa ile uyumlu bir anlayışla yeniden şekillendirildi. Kütüphane bahçesi düzenlendi ve çocuklar için tematik bir koleksiyon oluşturuldu. Ayrıca, bahçe işlerinde kullanılmak üzere eşya kütüphanesi, böcek oteli, kuş evleri ve kedi-köpek evleri gibi doğa dostu unsurlar eklenerek çevre farkındalığına katkı sağlandı.

Proje kapsamında suyun önemini vurgulamak amacıyla yağmur suyundan tarım uygulaması örneği oluşturuldu ve evsel atıkların değerlendirilmesi için kompost gübre sandığı kuruldu. Ayrıca, kütüphane hizmetlerine tohum kitaplığı eklenerek tarım ve doğa bilincinin yaygınlaştırılması hedeflendi.

Bu proje, kütüphanelerin geleneksel işlevlerinin ötesine geçerek toplumsal farkındalık yaratma, doğa ile uyumlu yaşamı destekleme ve sürdürülebilir tarım uygulamalarını teşvik etme gibi yenilikçi bir rol üstleniyor. Agro-Kütüphane, hem yerel halk hem de çocuklar için bir öğrenme ve keşif merkezi olarak hizmet verecek.